Lazlar ve Laz Dili-2

(öncesi için lütfen diğer bölümlere bakınız)

5-LAZ DİLİ VE GELİŞİMİ:

Lazca binlerce yıldır varolan bir dildir.Ancak bu dil ne yazık ki yazılı anlamda gelişememiştir.Buna karşın Laz kültürünün etkisiyle sözlü edebiyat oldukça geniştir.Çeşitli lazca destanlar,maniler ve masallar günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır.
Lazca,Laz kökenli insanlar tarafından günümüzde de kullanılmaktadır. Türkçe ile birlikte günlük hayatta oldukça çok başvurdukları Lazca’nın öğrenilmesi çok zor değildir ama en az diğer diller kadar dilbilgisi kuralı olan gelişmiş bir dildir.Günümüzde hemen hemen bütün Lazlar lazcayı anlayıp konuşabilmektedir.Türkçe bilmeyen Laz ise hemen hemen hiç kalmamıştır.
Gürcistan’da özellikle 20.yüzyılın başlarında derslerde okutulan geçerli bir dil olan lazca günümüzde yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Anayurttan göç eden insanlar lazcayı unutmakta gençler ise lazcayı hiç öğrenmemektedirler. Kültürüne önem veren Lazlar bu konuda oldukça endişelidirler.www.onurcoban.com
Yazılı anlamda lazca son zamanlarda oluşturulmuş ve gelişmesi için yoğun çaba harcanmıştır.Bunun için bir Laz alfabesi oluşturulmuş ve sözcükler yazıya geçirilmiştir. Buradaki amaç dili geliştirmek,eski sözel metinleri ölümsüzleştirmek ve dili daha iyi tanıtmaktır.Son yıllarda TBMM’de çıkan yasalar çerçevesinde bu hız kazanmış ve Lazcayı öğretmeyi amaçlayan kurslar açılmıştır.Bu yurt dışında yıllardır var olan ama ülkemizde yeni yeni uygulanmakta olan bir şeydir.Yazılı dili geliştirme çabalarına karşın hala Lazların çoğunluğu Laz alfabesini bilmemekte dillerini yazıya geçirememektedirler.

6-LAZ ALFABESİ(LAZURİ ALBONİ)
NOT:Kodlama hatasından yanlış görülebilir.

1920 yıllından itibaren Lazca’yı yazılı bir dil haline getirme çabaları görülmeye başlandı. Daha önce 2.Abdülhamit döneminde bazı çalışmalar olduysa da dönemin baskıcı rejimi buna izin vermemiştir.Lazca’nın yazılı bir dil haline getirme çabalarında en önemli pay Iskender Wiûzsi`ye aittir. SSCB`de Iskender Wiûzsi Latin kökenli bir Laz Alfabe`si hazırlamıştır.O dönemde SSCB`de açılan Laz okullarında bu alfabe lazca eğitim için kullanılmıştır.Çeşitli sahaflarda bulunabilen Laz gramer kitapları ilk kez bu yıllarda bu alfabe ile hazırlanmıştır. Iskender Wiûzsi 1938 de katledilmiştir.www.onurcoban.com
Bunu dışında çeşitli Laz alfabeleri oluşturulduysa da Latin harflerini temel alan Fahri Lazoglu’nun hazırladığı Lazuri Alboni 1984 yılında kamuoyuna duyurulmuştur. Lazoglu Alfabesi, ilk kez Almanya`da bir grup Laz tarafından LAZEBURA isimli dergide yayınlanmış ayrıca Kafkasoloji kongrelerine sunulmuştur. 35 harfli Laz Alfabesi (Lazuri Alboni) 1993 yılında OGNI dergisinde yayınlanarak Türkiye Lazları içinde Laz diline ilgi duyanlar tarafından kullanılmaya başlandı. Laz Alfabesinde Türkçe`de bulunan 'I' 'Ö' 'Ü' bulunmazken Türkçe`de bulunmayan Ö, X, Ü, Q, Ô, Û, Â, 3, W` sessizleri bulunmaktadır.

Laz alfabesi şöyledir:(kodlama hatasından yanlış görünebilir)
Zz Bb Cc Çç Öö Dd Ee Ff Gg Ğğ Hh Xx İi Jj Kk Üü Ll Mm Nn Pp Oo Ôŏ Qq Rr Ss Şş Uu Ûû Tt Vv Yy Ăă Éé Ww

Görüldüğü gibi bazı harfler Türkçe’den farklıdır. Ö Harfi yumuşak Ç olarak değerlendirilebilinir.Türkçe ‘aşçı’ kelimesindeki ‘ç’nin daha incesidir. Ü,ince k olarak değerlendirilir. Ô,Türkçe sarp kelimesindeki p gibi okunur. Û,Türkçe t den daha ince okunur. Â,bu harfi çıkarmak için dz harflerinin birleşik ve acele okunması gerekmektedir. 3,uzun z diye tabir edilir ve t ile s nin birleşimi gibi okunur W,yumuşak ve uzun z olarak açıklanır.

Not1:bazı lazca harfler kodlama hatasından farklı çıkabilir.
Not2:Devamı için lütfen diğer bölümleri okuyunuz.

ONUR ÇOBAN
İstanbul Üniversitesi Yüksek Lisans

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...