Newcomb’un ABX Denge Modeli

Newcomb’un ABX Denge Modeli

Yazan: Onur Çoban

Kitle iletişim alanında önemli bir kuram olan ABX Denge modeli, Theodore Mead Newcomb (1903-1984) tarafından ortaya atılan üçgen biçimde tasarlanan bir iletişim modelidir. Modelin temelini insan iletişiminin belirli bir dengeye dayandığı görüşü alır.

Newcomb, tarafından ortaya atılan bu kuramın temelinde 1950’li yıllarda oldukça popüler olan ve davranışçı okul olarak bilinen sosyal psikoloji yatmaktadır. Pozitivizmin (Daha fazla bilgi için Pozitivizm ve Comte) açtığı yoldan ilerleyen ve bireyin toplum içindeki davranışlarını bilimsel metotlarla açıklama eğilimde olan bu görüş, soğuk savaşın başlangıç yıllarında iletişimin anayol yaklaşımı olarak belirlenmiştir. Kuşkusuz bu dönemin en belirleyici modeli, ABD’li sosyal psikolog Leon Festinger tarafından ortaya atılan Bilişsel Çelişki Kuramıdır. (Daha fazla bilgi için: Bilişsel Çelişki Kuramı)

Newcomb’un denge modeli dönemin deneyci okullarınca ortaya konan görüşlerle beslenmekle birlikte temelde Avusturyalı psikolog Fritz Heider’in (1896-1988) görüşlerini temel alır.onurcoban

Fritz Heider, çalışmalarında insan davranışlarının nedenlerini bulmaya çalışmıştır. Ona göre her insanın davranışlarını açıklamak için genel bir kuram olması gerekiyordu. Bu evrensel kuramın ortaya konulması, sosyal ilişkilerinde daha kolay çözümlenmesini sağlayacaktı. Yaptığı çalışmalar sonucu ortaya koymuş olduğu Denge Teorisi, Newcomb gibi birçok ismi derinden etkilemiştir.

Fritz Heider, iki insan arasındaki ilişkinin üçüncü bir nesne (kişi, konu vs.) ile doğrudan ilişkili olduğunu ve bunlar arasında bir dengenin bulunması gerektiğini belirtmiştir. Örneğin bir kişi x nesnesine olumlu bir bakışı varsa, başka bir kişiyle sağlıklı bir iletişim sağlaması için, diğer kişinin de x nesnesine karşı olumlu görüşler taşıması gerekir. Örneğin Ahmet ve Mehmet adlı iki arkadaş birbirleriyle çok iyi anlaşıyor olsun. Bu kişilerin ikisi de her hafta düzenli olarak sinemaya gitmekten zevk aldıklarını varsayalım. Bu durumda iletişim bir dengededir ve kusursuzdur. Oysa Ahmet, Mehmet’i çok sevse de, her hafta sinemaya gitmek istemediğini varsayalım.www.onurcoban.com Mehmet ise mutlaka gitmek istesin. Bu durumda iki arkadaşın arasında bir gerilim oluşacaktır. Bu arkadaşlığın sürmesi için mutlaka iki kişiden biri sinemaya gitme konusunda görüşünü değiştirecektir. Bu sayede iletişim yeniden dengeye kavuşacaktır. Eğer bu dengeye ulaşılamazsa kişilerden biri psikolojik bir çatışma yaşayacaktır. Denge Kuramının temeli, Bilişsel Çelişki kuramına göre, insanların kendi iyilikleri için en doğru olanı değil en yararlı olanı seçmesi üzerine kuruludur. Ahmet veya Mehmet, haksız olduğu için değil, arkadaşlıklarının devam etmesi (veya bunun ona yarar getirmesi) için düşüncelerini değiştirecektir. Fritz Heider’in Atıf Kuramı veya Yükleme Teorisi olarak bilinen çalışmaları bireylerin dünyayı dengeli bir biçimde anlama çalışmaları üzerine kurulmuştur.

Newcomb’un modeli Fritz Heider’in modeline oldukça benzer. Daha çok ABX Denge Modeli olarak bilinen metotla sosyal psikolojiyi kitle iletişimi ile ilişkilendirmiştir.

Ünlü Shannon-Weaver Modeline (Detaylı bilgi için: Shannon-Weaver Modeli) nazaran, ABX modeli, çizgisel değil üçgen biçimde bir modeldir. A ve B bir kişi veya gruptur. X ise bir nesneyi temsil eder. Nesne, farklı bir kişi veya görüş de olabilir. Burada önemli olan dengedir. A ve B’nin sağlıklı bir iletişimi için mutlaka X hakkında ortak görüşe sahip olmaları gerekir. Eğer A veya B’den birinin görüşüonurcoban.com değişirse diğeri de görüşünü değiştirecek ve sistem dengede kalmaya devam edecektir. Örneğin Ahmet ve Mehmet sigaradan nefret ediyor ve sigara içenlerle aynı ortama bile girmiyorlar diyelim. Ahmet sigaraya başlarsa, Mehmet’in davranışı nasıl olur? Denge modeline göre Mehmet ya sigaraya başlar ya da sigara içen biriyle aynı ortamda bulunmama fikrinden vazgeçer. Her iki durumda da iletişim devam eder. Peki, modeldeki X değişirse ne olur? Bu durumda A ve B ortak bir karar alma eğilim gösterir. Örneğimizdeki X, yani sigaranın devlet tarafından yasaklandığını varsayalım. Bu durumda sigarayı kaçak olarak temin edip etmeme veya sigarayı içip içmeme iki arkadaşın ana gündem konusu olacaktır. Denge mutlaka sağlanacak ve iki arkadaş ortak bir görüşe varacaktır. www.onurcoban.com 

Modelin sağlıklı işleye bilmesi için A ve B kadar X’in de önemi vardır. X mutlaka A ve B için aynı öneme sahip bir konu olmalıdır. Örneğin Ahmet için Ali ile görüşmek veya görüşmemek, çok da önemli değil, ancak Mehmet için hayati önemliyse denge sağlama unsuru sağlıklı olmayabilir. Aynı şekilde Ahmet ile Mehmet arasındaki arkadaşlık bağının iki taraftan biri için önemsiz olması da dengeyi bozacaktır. Kısacası model 3 kavramında birbirleri için önemli olduğu üzerine kurulmuştur.

Newcomb’un modelinin Ana akım tarafından desteklenmesi soğuk savaş yıllarının resmi ideolojisi ile de bağdaşır. Diğer dengeci metotlar gibi bu yaklaşımın çatışma gibi unsurları ret etmesi dikkat çekicidir. Bu durum özellikle sonraki yıllarda en çok eleştirilen konu olacaktır.

Özellikle 1950’li yıllarda modelin toplum geneline uygulanması için çalışılmıştır. A ve B bireyler veya Kurumlar olarak ele alınmış X ise Hükümet olarak seçilmiştir. Bireylerin Hükümet politikalarına bakışı dengeli bir sistemin devam edilmesinin ön koşulu olarak görülmüştür. Örneğin bir siyasi partinin 2 seçmeni birbirleriyle ve parti ile olumlu düşüncelere sahipse denge sağlanır. Oysa parti hakkındaki bir konuda olumsuzonurcoban tarafa düşen olursa sistem dengesini kaybeder. Bu durumda olumsuz duruma düşen kişinin görüşlerinin değiştirilmesi için çabalanmalıdır. Eğer parti yani X bir konuda tamamen farklı bir davranış ortaya koyarsa A ve B ortak hareket edip X ile olan görüşlerini yeniden sorgular. Burada asıl sorun A ve B’nin mi yoksa X’in mi değişeceğidir. Modele göre mutlaka denge sağlanacaktır.

Heider ve Newcomb’un modelleri sosyal iletişim konusunda oldukça etkili olmuştur. Newcomb’un çalışmaları Horton ve Wohl’un ABX Destekleme Kuramı ve Westley-Maclean’ın Aracılanmış İletişim Modeli gibi birçok modele temel oluşturmuştur.

Onur Çoban
www.onurcoban.com


Felsefe Tarihi Yazıları için;

Felsefeye bir bakış-Giriş-

.