Megara Okulu

 Felsefeye bir bakış

21. Bölüm Megara Okulu

Yazan: Onur Çoban

Parmenides ve Sokrates’in uyumu

 

            Felsefe tarihinin en önemli isimlerinden olan Sokrates, kendisinden sonra gelen düşünce akımlarını derinden etkilemiştir. Hem ortaya koyduğu düşünceleri hem de trajik ölümüyle öğrencilerinin üzerinde kalıcı bir etki yaratmıştır. Sokrates’in doğrudan etkilediği öğrencilerinin felsefe okullarına genel olarak Sokratik veya Sokratesçi Okullar olarak isim verilir. Sokrates’in en önemli öğrencisi olan Platon ve onun da öğrencisi Aristoteles’e Büyük Sokratesçiler denir. Felsefe tarihinde görece daha az etkili olan Megara Okulu, Elis Eretria Okulu, Kirene Okulu ve Kinik Okuluna ise Küçük Sokratesçi Okullar ismi verilir.

             Küçük Sokratesçi (Sokratik) Okullardan Megara Okulu’nun kurucusu Eukleides’tir. Dilimizde ve yabancı kaynaklarda Euklides, Euclid, Öklid olarak da geçer. Ancak onu, ünlü matematikçi Öklid ile karıştırmamak gerekir. Eukleides hemen hemen Sokrates ile aynı yaşlardadır. Başlarda Elea Okulu ve Parmenides’in görüşlerini benimsemiştir. Ancak Sokrates’i dinledikten sonra bu filozofa hayran olmuştur. Söylenene göre Eukleides, Megara yurttaşlarının Atina’ya girmeleri yasakken, kadın kılığında gizlice Atina’ya gelmiş ve Sokrates’in dersini dinleyip sabaha karşı gizlice tekrar şehirden ayrılmıştır.

             Eukleides’in Sokrates’ e duyduğu hayranlık onun ölümünden sonra da devam etmiştir. Sokrates’in Atinalılar tarafından idam edilmesi sonrası, onun görüşlerini sürdüren öğrencileri büyük tehlike altındadır. Başta Platon olmak üzere birçok genç öğrenciyi, Megara Kentine davet etmiş ve onları burada korumuştur. Bu öğrenciler bir süre Eukleides’in himayesinde yaşamış, belki de bir bakıma bu gençlerin hayatlarını kurtarmıştır.

 

            Eukleides’in görüşleri yaşadığı kent olan Megara ile anılır. Megara Okulu, İ.Ö 4.yüzyıldan itibaren yaklaşık 100 yıl kadar süre varlığını sürdürmüştür. Lamprias, Aiskhines, Phoiniks, Kriton, Alkibiades ve Erotikon isimli 6 diyalog yazmış olan Eukleides’denonurcoban.com sonra Miletli Eubulides, İasoslu Diodoros Kronos ve Megaralı Stilpon gibi önemli isimler bu akımı sürdürmüştür. Stilpon’un öğrencisi olan Kıbrıslı Zenon ise ünlü Stoa Okulunu kuracaktır. Diogenes Laertius’un MS. 3.yüzyılda yazmış olduğu “Ünlü Filozofların Yaşamları ve Görüşleri kitabında birçok Megara Okulu filozofu incelenmiştir.

 

Elea Okulu ve onun en önemli temsilcilerinden Elealı Zenon ile Parmenides, sadece varlığın olduğunu, yokluk diye bir şeyin olamayacağını, var olanın da tek olduğunu, parçalarının olamayacağını savunmaktaydı. Onlara göre “tek” olan yani “bir” olan varlık gerçektir. Eukleides bu görüşü savunmaya devam eder. Ancak bu “bir” veya “tek”liği Sokrates’in Ahlak anlayışıyla harmanlarlar. Ona göre bu “Bir”, “İyi”’dir. Yani “iyi olan” veya “iyilik” . Gerçek ve önemli olan iyiliğe ulaşmaktır. Sokratesçi görüşle, Erdeme önem vermektir. Onlara göre erdem, iyi olmanın temel koşuluydu.

 

Megara Okulu, Elela’lı Zenon gibi hareketi, Parmenides gibi oluş ve yok oluşu kabul etmez. Bu görüşleri nedeniyle Aristoteles’in ortaya koymuş olduğu hareket ve kuvve (potansiyel) görüşünü ret ederler. Bu da Aristoteles’in Megara Okulunu eleştirmesine neden olmuştur.

 

Aristoteles’in çağdaşı Miletli Eubulides, paradokslarıyla ünlüdür. Bu konularda Aristoteles ile tartışmalara girmiştir. Ayrıca ünlü Atinalı hatip Demosthenes’e mantık öğretmiştir. Bazı paradoksları şunlardır:

 

Yalancı: Bir adam şöyle der; “Şimdi söylediğim şey bir yalan”  Eğer doğru söylüyorsa, ifadeye göre söylediği yalandır. Eğer adam yalan söylüyorsa söylediği şey içerikteki gibi doğrudur.

 Boynuz: Boynuzlarımızı kaybetmedik. Ama kaybetmediğimiz bir şeye sahip olmadığımızı söyleyemeyiz. Kaybetmediysek, bizde olmalıdır. O zaman boynuzlarımız vardır.

 

Diodoros Kronos’da, örnek aldığı Elealı Zenon gibi birçok paradoks ortaya koyar. Örneğin; bir buğday tanesine küme diyemeyiz. Peki, 2 tane buğday tanesine? Ya da üç taneye? Buğday tanelerinin ne zaman bir küme olduğu belirsiz ve görecelidir. Bu paradoks, bir akıl karmaşası yaratır. Elealı Zenon gibi Diodoros Kronos’da bu tür akıl oyunlarıyla çokluğun olmadığını çünkü onun tanımlamanın karışıklığını göstermek istemiştir. Bu akıl oyunları nedeniyle Megara Okullu bir süre Eristik Okul olarak bilinmiştir. Burada amaç mantık oyunlarıyla tartışmayı bir çekişme bir didişim haline getirmektir. Eristik akıl yürütme, tartışmayı bir araç değil amaç olarak görür. Laf cambazlıkları, mantıksal oyunlar ve çeşitli retorik teknikleriyle birçok paradoks yaratılmıştır. Aristoteles de Retorik’in ana hatlarını aynı isimli kitabında anlatacak, yüzyıllar sonra ise Arthur Schopenhauer, Eristik Diyalektik hakkında kitap yazacaktır.

 

Eubulides’in öğrencisi Elisli Aleksinos (Alexinus) tartışmaya düşkünlüğü ile bilinir. Elis şehrinden Olympia’ya gelmiş ve burada Olimpik adıyla bir okul kurmak istemiştir. Ancak yiyecek sıkıntısı ve sağlık sorunları yüzünden öğrencileri onu terk etmiş en sonunda da Alpheios ırmağında yüzerken bir kamışın ayağına batması sonucu yaralanarak hayatını kaybetmiştir. Kıbrıslı Zenon’a karşı kitaplar yazmıştır.

 

Kronos unvanıyla bilinen Apollonios Kronos gibi onun da öğrencisi Ameinias’ın oğlu İasoslu Diodoros’da, Diodoros Kronos adıyla bilinir. Söylendiğine göre bu ad Stilpon’un sorduğu ayaküstü bir soruyu çözememesi üzerine I. Ptolemaios Soter tarafından verilmiştir. Hatta o gece evine giderek bir mantık problemini çözerken hayatını kaybetmiştir.onurcoban.com

 

Okul zamanla Diyalektik Okul olarak da isimlendirilmeye başlar. Bu isimlendirmeyi yapan yine okulun temsilcilerinden Khalkedonlu Dionysios olmuştur.

 

 Stilpon zamanında ise git gide Kinik Okuluna yaklaşır. Megara Okulunun en önemli temsilcilerinden biri olan Stilpon, oldukça etkili biriydi. Döneminde birçok farklı akıma bağlı öğrencileri kendine çekmesiyle dikkatleri üzerine çekmiştir. Büyük İskender’inonurcoban generallerinden olan I. Ptolemaios Soter, İskender’in ölümünden sonra Mısır’da bir hanedanlık kurmuştur. I. Ptolemaios Soter, Stilpon’u da Mısır’a götürmeyi önerdi. Ancak bunu kabul etmedi. Ona göre önemli olan bilgelik olup, dış dünyanın karmaşa ve saçmalıkları önemli değildir. Megara kenti yağmalandığından Stilpon’a ne kadar çok şey kaybettiği sorulur. O ise bilgisi ve görüşlerinin hala burada olduğunu, başka da bir şeyin önemi olmadığı yani aslında hiç bir şey kaybetmediğini söyler. Tanrıların olup olmadığı ve onlara dua edilmesinden hoşlanılıp hoşlanmadıkları ile ilgili soruya “Bunu insanların önünde değil, yalnızken bana sor” gibi ironik bir cevap vermiştir. 9 diyalog yazdığı ve ölümünü hızlandırmak için şarap içtiği belirtilir.

 

Stilpon’un öğrencilerinden Kıbrıslı Zenon (Elealı Zenon ’la karıştırılmaması gerekir) Stoa Okulunun temellerini atar. Bir başka öğrencisi Menedemos ise Elis-Eretria Okulunun en önemli temsilcilerinden biri olacaktır.

 

        Diğer Megara Okulu temsilcileri ise şöyledir: Achaea'lı Bryson (Yazılı bir eser bırakmadığı belirtilir), Panthoides, Kıbrıslı Zenon’la ilişkili olan Diyalektikçi veya Megaralı Philo, Thuriili Kleinomakhos, İkhthyas… Ayrıca Kinik Filozof Krates’in kardeşi Pasikles’in de Eukleides’in öğrecisi olduğu bilinmektedir.

Yazının diğer bölümleri için tıklayınız: Felsefeye bir bakış-Giriş-

Onur Çoban


.